Dünyanın sayılı arkeolojik alanlarından biri olan, Hitit Geç Tunç Çağı’na ait Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı ‘nı geziyoruz.
Hitit Dini’nin bizzat yaşandığı günümüze ulaşan en önemli örneklerden biri olarak gösterilen bahse konu tapınak, Hitit dinsel sanatının Sistine Şapeli olarak da niteleniyor. Sistine Şapeli’nin fotoğraflarını Vatikan ve Castelgandolfo başlıklı yazımda görebilirsiniz.
Tapınak bünyesindeki rölyeflerde Hurri Dini’nin esintilerinin de hakim olduğu 1.000 tanrılı Hitit Panteonu’nun pek çok özelliğini görmek mümkün.
Tanrı ve tanrıçalar her ne kadar Anadolu Hitit özellikleri gösterse de kabartmaların kompozisyonu Hurri Dini’ne göre yapılmış. Sanat ve stil bakımından ise bütünüyle Hitit özellikleri taşıyor.
Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı Nerede?
Günümüzden yaklaşık 3300 yıl önce düzensiz kireç taşı kaya kütleleri yontularak oluşturulan Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı Ankara’nın 150 km doğusunda ve Çorum’un Boğazkale Kasabası (eski adıyla Boğazköy)’nın 2 km kuzeydoğusunda bulunuyor.
Bugün üç farklı dönemde tamamlandığı anlaşılan Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı’nın, hakkında daha çok tanımlanabilen bilgilerin edinildiği ikinci dönemine ait Büyük Galeri’yi ve sonrasında da üçüncü döneminde yapılan Küçük Galeri’yi gezeceğiz.
Bu galerilerden küçük olanında heykel kaideleri bulunmuş, fakat heykeller taşınabilir olduğundan kaya kabartmaları kadar şanslı olamamış. Bu kült merkezinden günümüze ulaşan herhangi bir tanrı-tanrıça, kral ya da kraliçe heykeli ne yazık ki yok.
Galerilerin dinsel törenler için kullanıldığı bilinse de buradaki kült törenleri ile ilgili o dönemden günümüze ulaşan çivi yazılı kaynaklardan kesin ve yeterince ayrıntılı bilgilere henüz ulaşılmış değil. En yaygın kanı; ilk baharda 38 gün süren, baharın gelişinin kutlandığı ANTAHŞUM Bayramı (Çiğdem Şenliği) törenleri için kullanıldığı.
Yazılıkaya’ya Ulaşım
Ankara’dan yola çıktığım için yol tarifini bu güzergahtan yapacağım.
Ankara Gölbaşı çıkışından Çorum yönüne doğru 2 saatlik araç yolculuğu ile ulaştığınız Sungurlu ilçesi (165 km) sonrasında 10 dk kadar daha Çorum kara yolunda devam ettiğinizde, sağda, Boğazkale ve ören yerleri tabelalarını göreceksiniz. Bu tali yolda 30 dk civarında süren seyahat sonrası Yazılıkaya’ya ulaşmış oluyorsunuz.
Yine başka bir yazımın konusu olan İmparatorluk Başkenti Hattuşaş da aynı bölgede ve çok yakın mesafede bulunuyor. Keza Alacahöyük de yine yakın mesafede.
Yazılıkaya Giriş Ücreti
Hattuşa ve Yazılıkaya-Çorum ören yerlerine girmek için tek bilete 10 TL ödüyorsunuz (2019). Müze kartınız varsa ücretsiz.
15 Nisan-1 Ekim tarihleri arasında 08:00-19:00 arası açık. Diğer tarihlerde ise 08.00-17.00 saatleri arasında gezebilirsiniz.
Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı-Büyük Galeri (A Odası)
Küçük Galeri’ye göre daha fazla sayıda figür içeren Büyük Galeri (A Odası)’nin batı duvarı tanrı kabartmalarıyla (aralarında üç tanrıça figürü bulunuyor), doğu duvarı ise tanrıça figürleriyle (tanrıçaların arasında bir tane tanrı figürü var) süslenmiş.
Karşılıklı duran doğu ve batı duvarları, kuzey duvarı ile birleşiyor.
Batı duvarında tanrı ve tanrıçaların geçidi… Fotoğrafta görülen 12 tanrının yılın 12 ayını simgelediği de yapılan yorumlardan biri.
Tanrıların başlıkları, ucu sivri, konik biçimli boynuzlarla donatılmış bir külah, elbiselerinin beli kemerli ve etekleri kısa, ayakkabılarının ise uçları yukarı doğru kıvrık. (Karagöz-Hacivat kıyafetlerinin kökeni bu figürler olabilir mi?)
Kuzey duvarındaki baş sahnede baş tanrıların kabartmaları yer alıyor.
Kuzey duvarındaki ana konu; Baş Tanrılar olan Fırtına Tanrısı Teşup ile Güneş Tanrıçası Hepat’ın karşılaşması. Teşup elinde büyük bir topuzla iki Dağ Tanrısı’nın üzerinde duruyor.
Büyük Galeri’deki Tanrı kabartmalarının III. Hattuşili (M.Ö. 1275-1250) tarafından yaptırıldığı düşünülüyor.
A Galerisi’ndeki baş tanrılardan biri olan Arinna’nın Güneş Tanrıçası’nın rölyefi sağdaki duvarda bulunuyor.
Güneş Tanrıçası Hepat, uzun pileli elbisesini giymiş ve yüksek başlığını takmış.. Tanrıça dört dağ kütlesine basan bir yaban kedisinin üzerinde dururken resmedilmiş.
Tanrıçalar, başlarına silindirik bir başlık takıyor ve yerlere kadar uzanan, beli kemerli etek üzerine bluz ve pelerin giyiyorlar.
IV. Tutalya zamanında yapılmış olan hemen bitişikteki Küçük Galeri’ye doğru ilerliyoruz.
Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı-Küçük Galeri (B Odası)
Bu galeri, Büyük Galeri’den daha sonra yapılmış ve üzerinin açılması yeni olduğu için buradaki rölyefler daha iyi korunmuş.
Geçmişi Babil mitolojisine dayanan Yeraltı Tanrısı Nergal, yere saplanmış bir kılıcın kabzası üzerinde, kolları ve bacakları arslan şeklinde tasvir edilmiş.
Hititler, yakın coğrafyalardaki dönemin bazı medeniyetlerinde olduğu gibi, kral-kraliçe, tanrı-tanrıça kabartmalarında başlarının hemen yanında hiyeroglif yazısıyla adları yazmışlar. Buradaki kartuşların çoğu günümüze sağlam olarak ulaşmış olduğundan, rölyeflerde tasvir edilenlerin adları okunabiliyor.
Yukarıdaki kabartmada da görüldüğü üzere, IV. Tutalya’nın elinde tutuyor gibi görülen kartuş, kralın adı ve unvanının Anadolu Hiyeroglif İşaretleriyle yazılmış şeklidir.
Bu kartuşları okumayı Anadolu Luvi Hiyeroglifleri dersinde öğrenmiştik. Kanatlı güneş sembolünün altında Lugal Gal Tuthaliya (Büyük Kral Tutalya) yazıyor.
İmparator Tutalya’nın koruyucu tanrısı Şarruma tarafından kucaklanışını gösteren kabartma Küçük Galeri’de bulunuyor. Şarruma, imparatoru boynundan sarmalamış koruyucu pozisyonunda görülüyor. Tanrı Şarruma figürü İmparator Tutalya’dan daha büyük resmedilmiş.
Küçük Galeri’nin III. Hattuşili’nin oğlu IV. Tutalya (M.Ö. 1250-1220) tarafından yaptırıldığı düşünülüyor.
Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı’nda bulunan Hitit tanrılarından bazılarını fotoğraflarıyla tanıtmaya çalıştık.
1000 tanrının tamamını burada göremedik ama şunu biliyoruz ki; Hititlerin ele geçirdikleri ülkelerdeki insanların ibadetlerini sınırlamayarak ve onların tanrılarını da kendi panteonlarına katarak siyasi yönden ciddi kazanımlar elde ettikleri konusunda tarihçiler hemfikir.
Çorum- Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı Kolaylıkları
Yazılıkaya gezimizi burada bitiriyoruz.
Yazılıkaya Tapınağı’na girmeden önce ya da çıktıktan sonra burada bir çay ya da kahve molası verin. Bu tepe, km’lerce uzağı görüyor.
Bozkır, bahar aylarında yeşilin en taze rengine bürünüyor. Sıcaktan etkilenmeden rahat rahat gezebilirsiniz.
Yerel sanatçıların yaptıkları küçük heykel ve yazıt taklitlerini de hemen girişteki tezgahtan satın alabilirsiniz.
Bu tezgahtaki eserlerin fiyat aralığı 10- 150 TL (2019).
Değerlendirme
Kaya kütleleri arasındaki bu alan, fazla büyük değil. Burayı gezme süreniz Antik Çağ Anadolu’sunun geçmişine ilginizin seviyesine göre farklılık gösterecektir. Görüp çıkmak isteyenler için 10 dk. yeterli olacaktır. Aksi takdirde iki galeriye ayıracağınız sürenin 1 saat civarında olacağını öngörüyorum.
Çorum ile ilgili diğer yazılarımız için Çorum Gezi Rehberi‘ne, planlamaya yönelik bölge yazılarımız için de Orta Karadeniz Gezi Rehberi‘ne bakmanızı tavsiye ederim. Görüşmek Üzere
