Bu yazımızda 3000 yıllık tarihin izinde Frigya’nın kült yerleşimi olan Midas Antik Kenti ve Frig Vadisi’nin bir bölümünü dolaşacağız.
Frig Yürüyüş Yolu adıyla 2013 yılında gönüllü bir ekip tarafından Kütahya, Eskişehir, Afyon ve Ankara illerimizi kapsayan, toplamda 506 km’lik bir yürüyüş parkuru oluşturuldu. 3 ana parkurdan oluşan bu rotanın merkezdeki birleşme yeri ise Midas Antik Kenti.
Okuyacağınız bu yazı, Midas Antik Kenti ile kentin kuzeydoğusundan başlayarak batısına doğru yönelen 10 km’lik bir yayı içeriyor.
Dolaşmaya başlamadan önce Frigya’nın efsanevi kralı Midas’ı tanıyalım.
Kral Midas Kimdir?
Midas, Friglerin başkenti olan Gordion’da (Polatlı-Ankara) MÖ. 700’lerde yaşamış, efsaneleri hala kitaplara, tiyatrolara konu olan meşhur Frig Kralı.
Aşağıdaki fotoğrafta Kral Midas ve arkasında da Midas Antik Kenti’nde adına yapılan görkemli anıtı görüyorsunuz. Heykel, Eskişehir Balmumu Heykeller Müzesi’nde sergileniyor. Sayın Yılmaz Büyükerşen’in Türkiye’nin kültürel, sosyal, siyasi ve tarihi geçmişini gözler önüne sermek amaçlı büyük emekle yaptığı 160 civarında balmumu heykelden biri.
Eskişehir‘e gittiğinizde bu müzeyi gezmenizi tavsiye ederim. Hafta sonu gişe kuyruğu uzun olsa da beklemeye kesinlikle değiyor.
Kral Midas Efsaneleri
Kral Midas ile ilgili iki büyük efsane var. Bunlara kısaca değindikten sonra Midas Antik Kenti ve Frig Vadisi’ni dolaşmaya başlayacağız.
-Efsane 1: Eşek Kulakları Nereden Geliyor?
Apollon ile Pan arasında müzik yarışması yapılacaktır ve Apollon Midas’ın seçici olmasını ister. İki tanrı hünerlerini sergiler ve Midas oyunu Pan’dan yana kullanır. Apollon Midas’a kızar ve iyi müzikten anlamayan birinin ancak eşek kulaklarına sahip olması gerektiğini söyleyerek Midas’ın kulaklarını eşek kulağına çevirir.
-Efsane 2: Tuttuğu Her Şeyin Altın Olmasının Sebebi Nedir?
Şarap tanrısı Dionysos ve alayı Frigya yaylalarında gezerken Dionysos’un çok değer verdiği, yanında büyüdüğü yaşlanmış satir Silenos gül bahçesinde uyuya kalır. Friglerden biri onu bulur, alay ederek Kral Midas’a götürür.
Midas satiri bir süre krallar gibi ağırladıktan sonra Dionysos’a götürür. Şarap Tanrısı çok memnun olur ve dile benden ne dilersen, der. Midas, tuttuğu her şeyin altın olmasını diler. O saatten sonra yemek için ağzına götürdüğü ekmekten sarıldığı kızına kadar her tuttuğu altına dönüşür. Dionysos’a gider ve pişman olduğunu söyler.
Tanrı, Paktolos Irmağı (Gediz Nehri)’nda yıkanmasını söyler. Midas ırmakta yıkanarak bu dileğinden kurtulurken Paktolos Nehri’nin kumları altına dönüşür. Irmağın kenarında kurulu Sardes Kenti bu sayede zengin olur. Sardes Kenti tarihte paranın ilk basıldığı yerdir. Günümüzde Manisa Salihli İlçesi Sart Kasabası’dır ve bölge 100 tonluk saf altın rezerviyle halen dikkat çekmektedir.
Midas Antik Kenti (Yazılıkaya) Nerede?
Ankara, Eskişehir, Afyon ve Kütahya illerimiz bölgelerini içeren Frig Vadisi’nde yer alan Midas Antik Kenti, günümüz Yazılı Köyü Han İlçesi Eskişehir sınırları içerisindedir.
Yazılıkaya’nın bulunduğu Yazılı köyü, Afyon ve Eskişehir’in tam orta noktası. Her iki şehre de uzaklığı 70’şer km. Kütahya’ya ise 93 km.
Frig Yürüyüş Yolu Güzergahımız
1- İlk önce Yazılı Köyü’nden platoya çıkan yolda Midas Anıtı’nı ziyaret edeceğiz.
2- Sonra platonun üzerinde kurulu olan Midas Antik Kenti’nin etrafında rahat yürüyüş için yer yer tahta merdivenlerin döşendiği 3 km’lik çemberi dolanıp Midas Anıtı’nın bulunduğu noktaya geri döneceğiz (1,5 saat civarında sürüyor)
3- Oradan 2,5 km doğuya doğru yürüyüp Gerdekkaya Anıt Mezarı’nı göreceğiz.
4- Daha sonra Gökçegüney köyü yönünde yaklaşık 4 km yürüyerek Doğanlı ve Deve Boynu Kalelerini ziyaret edeceğiz.
Böylece Midas Antik Kenti’nden 6-7 km uzaklaşmış olacağız. Frig Yürüyüş Yolu’nda toplamda 1o km civarında bir yürüyüşümüz olacak. Parkur kolay kategorisinde.
Eskişehir Yazılı Köyü
Ankara’dan yaklaşık 3 saatlik bir yolculuktan sonra Eskişehir’in Han ilçesi Yazılı köyüne indik. Midas Antik Kenti Yazılı Köyü ile yan yana bulunuyor.
Köyde bir tane kafeterya var. Hıçın Böreği denilen patatesli ve yumuşak hamurlu bir börek yapıyorlar.
Doyurucu ve çok da lezzetli. Gezimizin ikinci gününde bir kaç defa o böreği andık; Hıçın Böreği olsa da yesek… Giderseniz acaba demeyin, afiyetle yiyin.
Midas Antik Kenti, Yazılı Köyü ile bitişik durumda. Midas Anıtı’nın 30-40 m uzağında dahi köy evleri var. Kent, köyden biraz daha yüksekte bulunan volkanik, metamorfik, tortul kayalar ve tüflerin oyulmasıyla oluşturulmuş bir platonun üzerine kurulmuş. Bu doğal oluşumlar Frig Vadisi’nin tamamına hakim. Görüntü Kapadokya ile benzerlik taşısa da burada kireç taşı kaya oluşumlarının fazlalığı bölgenin görüntüsünü biraz daha farklı kılıyor.
2500-3000 yıldır ayakta duran eserlere doğru ilerlerken henüz yüz yılını tamamlamadan yıkılmış konutlara rastlamak günümüz medeniyetinin ne durumda olduğunu düşündürüyor.
Yazılıkaya, Friglerin açık hava tapınağı olarak işlev görmüş. MÖ 550’lere tarihleniyor. Çorum’da bulunan Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı ile isim olarak karıştırılabiliyor. Çorum Boğazköy’de bulunan Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı Friglerden 1000 yıl kadar daha eskiye dayanıyor ve Hitit medeniyetine ait. Bahse konu tapınakla ilgili detaylı bilgi ve fotoğrafları Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı başlıklı yazımızda bulabilirsiniz.
Midas Antik Kenti
Vadi ve plato üzerine antik çağda kurulmuş yerleşimden, kaya kabartmaları, görkemli anıtlar, oda mezarlar, nişler, sarnıçlar, anıt mezarlar ve yer altına inen merdivenler günümüze kadar ulaşmış durumda.
Frigya Uygarlığının kentlerinden biri olan Midas Antik Kenti’nin en dikkat çekici özellikleri; kentin Ana Tanrıça Kibele/Matar’a adanmış önemli bir kült şehri olması ve burada Kral Midas adına yapılmış görkemli bir anıtın bulunuyor olması.
Yazılı Köyü’nden Midas Anıtı’na doğru…
Midas Kenti’ni Uzaktan Koruyan Kaleler
Yazılı köyü aşağılarda kalmaya başladı. Sırtımı Midas Anıtı’na dönüp geldiğimiz yöne aşağıya baktığımda birkaç km uzaktaki tepelerde yan yana dizilmiş 3 tane kale görünüyor.
Tapınak bölgesinin diğer yönünde de bir tane daha kale olduğunu bölgenin bekçisi söyledi. Bu kalelerde Yazılıkaya Kibele/Matar Açık Hava Tapınağını korumak üzere askeri soylu sınıf yaşıyormuş.
Midas Anıtı
Bölgeye adını veren Yazılıkaya Anıtı (Midas Anıtı) az uzaktan göründü.
Yazılıkaya Anıtı (Midas Anıtı), 17 m yüksekliğinde ve 16,5 m genişliğinde. Açık Hava Tapınağı’nın en büyük anıtı.
Alınlığın sol üst kısmındaki 11 m boyundaki yazıt olan “ates arkiaevais akenanogavos midai lavagtael vanaktei edaes” cümlesini G. Huxley şu şekilde çevirmiş:
“Arkeavas’ın oğlu Akenanolas’ın torunu Lawagetas bunu Kral Midas için yaptı”
Kapıyı simgeleyen ortadaki niş, Tanrıça Matar’ın heykelinin yerleştirildiği kısım.
Gordion, Friglerin başkenti ve siyasal merkezi iken Midas Şehri de Frigya Krallığının en önemli dini merkeziymiş.
Anıtla bütünleşmiş duvarlar boyunca sunak ve nişlerden oluşan çok sayıda kült yapısı ve oda mezar bulunuyor. Sunaklara ve oda mezarlara platonun doğuya bakan bölgesinde de rastladık.
Midas Anıtı’nı gördükten sonra akarsular tarafından derin vadilere parçalanarak oluşmuş Yazılıkaya Platosu etrafından yürüyerek kentin devamının kurulu olduğu plato düzlüğüne çıkacağız.
Bölgede kayalara yontulmuş çok sayıda metreler boyundaki figürler silinmiş durumda, bazı kısımlar tamamen yok olmuş bazı bölgeleri ise çok zor görülebiliyor.
Her gezimde olduğu gibi birlikte dolaşacağımız köpek arkadaşımız da geldi. Gelip bulmazsa şaşırırdım zaten.
Bildiğim bir şey varsa köpeklerin insan olmadan mutlu olamadıkları. Onlar insanları koşulsuz seviyor ve dostluklarını vermek için dünyadalar, şeklinde bir mesajı hemen araya sıkıştırayım.
Kenti birlikte dolaşıyoruz.
Selfi Molası
Frig Vadisi’ne göz atalım.
Midas Antik Kenti’nin Etrafına Rahat Yürüyüş İçin Yer Yer Tahta Merdivenler Döşenmiş
Frig Vadisi’nin kuzey yönü böyle görünüyor.
Midas Kenti Sarnıçlar
Platonun en yüksek noktalarından birindeyiz. Burada kayalara oyulmuş çok sayıda sarnıçla karşılaştık. Yontma merdivenlerle inilen bu sarnıçlarda su biriktiriliyor ve Midas şehrinin su ihtiyacı karşılanıyormuş.
Sarnıca inmeden kenarından içerisini görmeye çalışmak
Sarnıçların yüzey kısımlarında küçük havuzlar yontmuşlar. 2000 yıl önce bu sarnıçlardan gelen sular birbiriyle bağlanarak havuzlarda biriktiriliyor, dinlendirilip tortusunun çökmesi sağlandıktan sonra kanallarla şehre ulaştırılıyormuş. Biz oradayken havuzlardan birinde su vardı, yansıma fotoğrafı aldık.
Bir buçuk saat süren çemberimizi tamamlayıp başladığımız nokta olan Midas Anıtı’na diğer yönden geri geliyoruz. Köye inip yolumuza devam edeceğiz.
Bitmemiş Anıt (Arazastis Anıtı)
Midas Anıtı’nın 200 m güneydoğusunda Midas Anıtı’ndan daha sonra yapıldığı anlaşılan, yüzeyindeki orantısızlıklardan dolayı henüz bitirilmediğine kanaat getirilen başka bir anıt daha var.
Midas Anıtı’na göre daha küçük. Yüksekliği 7,10 m genişliği 9,90 m imiş. Bitmemiş Anıt olarak isimlendiriliyor.
Gerdek Kaya Anıt Mezarı
Bitmemiş Anıt’ı gördükten sonra Gerdek Kaya Anıt Mezarı’na doğru yaklaşık 2, 5 km daha yürüyeceğiz.
Fotoğrafın sağında Anıt Mezar’ın sol duvarı görülüyor.
Helenistik çağa tarihleniyor. MÖ 3- 1. yy. Holün arkasında yan yana iki mezar odası var.
Frig Vadisi’nde daha aşağılara doğru iniyoruz. Genç çam ormanının içinden geçerek 4-5 km daha yürüyoruz.
Düzlüğe indiğimizden itibaren toprak seyrek aralıklarla doğal olarak açmış bu sarı çiçeklerle dolu.
Çukurca Köyü yakınındayız. Vadi bölgenin doğal oluşumu olan kireç taşlarıyla dolu.
Tam bu noktada sola bakmamla Harry Potter filmlerinden fırlamış gibi duran bir manzarayla karşılaştım. Zum yapınca uzaktan görüntüsünün iyi bir fotoğrafını alamadım ama paylaşacağım.
Solda Deve Boynu Kale, Sağda Doğanlı Kale
Yüksekte olan bu kalelere ulaşmak için 10 dk kadar tepeye yürümek gerekiyor.
Deve Boynu Kale
Deve Boynu Kale’nin kurulduğu kaya kütlesinin eteklerinde Frig Dönemi’ne ait iki adet mezar bulunuyor.
Doğanlı Kale
Doğanlı Kale, kütlesel tüf kaya bloğu oyulup birbirleriyle bağlantılı odalar oluşturulmuş. Odalar en üst kata kadar yapılmış. Bizans döneminde iskan gördüğü kesin olan kalenin Frig döneminde yapıldığı düşünülüyor.
Doğanlı Kale’nin içinden vadi görüntüsü
Eskişehir’de konaklayacağımız otele doğru yol alma zamanı geldi. Frigya gezimiz burada sona erdi. Sevgili Nedim Yılmaz’a bu rota için ayrıca teşekkürler.
Yazımın başında da belirttiğim gibi Frig Vadisi çok geniş bir bölge. Bu kapsamda kral mezarlıkları, aile mezarlıkları, kiliseler, Ayazini Metropolisi ve Avdalaz Kalesi’nin bulunduğu Frig Vadisi (Afyon Bölümü) için Frig Vadisi Gezisi (Afyon Bölümü) başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.
Eskişehir ile ilgili diğer yazılarımız için Eskişehir Gezi Rehberi‘ne bakmayı unutmayın. Görüşmek Üzere.