Sümela Manastırı Gezisi

Aslında çok çok uzun zaman önce lise dönemimde yani belki de yaklaşık 35 sene önce Sümela Manastırı Gezisi yapmıştım.

Trabzon’a iş için gelince bu fırsattan istifade ederek işimin olmadığı bir günde manastırın son halini yerinde görmek için bir gezi planı yaptım.

Yıllar sonra geldiğimde gördüm ki çok şey değişmiş. İlk gelişimde manastıra bugünkü gibi yol olmadığı için vadiden itibaren bayağı uzun bir tırmanış yaptıktan sonra ulaşabilmiş manastıra vardığımızda nefes nefese kalmıştım.

O zamanlar yaşlı bir insanın manastıra çıkabilmesi için tek şansı eşekti. Yoksa manastıra çıkması imkansızdı. Bugün vadide yapılan yollar sayesinde neredeyse manastırın kapısına kadar gidebiliyorsunuz.

Diğer taraftan daha çok yeni yapılan restorasyon sanki biraz manastırın ihtişamını öldürmüş gibi. Aşağıdan bakıldığında manastırın o eski ihtişamlı hali artık yok sanki.

Şifalı ayazması, mucize gerçekleştirdiğine inanılan ve havari Aziz Lukas’ın yaptığı kabul edilen ünlü ikonası ile manastır Rum Ortodoksları için kutsal sayılıyor hatta hac yeri kabul ediliyor. Ayrıca UNESCO “Dünya Kültür Mirası Geçici Listesi”nde de yer alıyor.

Sümela Manastırı belli bir süre içerisinde inşa edilip bitirilmiş bir manastır değil. Dünya’daki çoğu ikon yapı gibi yüzyıllardır inşası devam eden ve hem eklemeler hem de restorasyon ile kendini de yenileyen bir yapı. Burada önemli olan husus bu tip yapıların geleceğe mümkün olduğunca orijinal olarak taşınması. Sanırım biz bu konuda hala çok da yetkin değiliz.

Yazımızın bundan sonraki kısmında Sümela Manastırı ile ilgili gezgin arkadaşlarımın işine yarayacak daha detaylı bilgilere yer vereceğim.

Günübirlik Sümela Manastırı Gezisi

Sümela Manastırı’na Ulaşım

Manastır Trabzon’un Maçka İlçesi’nde, Altındere Vadisi’nde bulunuyor.

Direkt Sümela Manastırı minibüsleri daha doğrusu merkezden doğu, batı ve güney yönlü tüm minibüsler Trabzon’daki Çömlekçi Durağı’ndan hareket ediyor. (Son aldığım bilgilere göre tüm durak Moloz’a taşınmış. Kontrol edin lütfen.)

Trabzon’dan Sümela Manastırı ulaşım çok sık değil. Yaz aylarında 11:00 ve 14:00 olmak üzere günde 2 kez direkt sefer yapılıyor. Yolculuk yaklaşık 1 saat sürüyor. Bunun dışında işiniz biraz zor önce Maçka yapıp sonra minibüs, otobüs ya da taksi ile manastıra gelebilirsiniz.

Minibüsler sizi milli parkın girişine kadar getiriyor. Buradan manastıra çıkış için ayrıca minibüslere biniyorsunuz. Minibüslerle dönüş için yine aynı yerden biniyorsunuz. Tek yön ücret 250 TL (2025).

Aracınız varsa milli park girişine kadar kendi aracınızla gelebiliyorsunuz. Trabzon Sümela Manastırı arasındaki mesafe yaklaşık 42 km ve yol yaklaşık 55 dakika sürüyor.

Orada aracınızı otoparka bırakıp manastıra çıkmak için yine dolmuşlara (Gidiş-dönüş 70 TL 2025) binmek zorundasınız. Araçla manastıra çıkmanıza izin vermiyorlar. Buradaki otopark ücreti 160 TL (2025).

Bunlarla uğraşmamak için benim tavsiyem buraya tur ile gelmeniz. Turlar manastır girişine kadar çıkabiliyor. Üstelik rehberiniz size detaylı bilgi de veriyor. Dönüşünüz de sorun olmuyor. Üstelik kişi başı 900 TL (2025) karşılığında manastır dışında Karaca ve Hamsiköy’ü de geziyorsunuz.

Sümela Manastırı Ziyaret Saatleri ve Giriş Ücreti

Manastır her gün ziyarete açık. Manastırı 08:00-20:00 (Kışın 08:00-17:00) saatleri arasında ziyaret edebilirsiniz. Gişe Kapanış Saati: 19:30

Giriş ücreti 750 TL (2025). T.C. Vatandaşları için MüzeKart Geçerli. 18 yaş altı öğrenciler ve 65 yaş üstü T.C. vatandaşları ücretsiz girebiliyor.

Sümela Manastırı Tarihi

-Komnenoslular Dönemi

Manastırın ilk kurucusu olarak Trabzon İmparatoru III. Alexios (1349-1390) görülüyor. Ancak bölgenin tarihi gördükleri efsane rüya üzerine Bizans İmparatoru I. Theodosius zamanında (375–395) Atina’dan gelen rahipler Barnabas ve Sophronios’a kadar götürülüyor.

III. Alexios’un büyük dedesinin döneminden itibaren bölge dini bir merkez kabul edilmiş ve yapılan bağışlar sayesinde öne çıkmış. Mağara tapınak ve sonrasında keşiş hücrelerinin bu dönemde inşa edildiği ve ihtiyaç oldukça ekleme yapıldığı tahmin ediliyor.

Manastıra o dönemde “Karadağ’daki Tanrı Anası” anlamlarına gelen “Panagia Sou Melas” denilmiş. Osmanlı dönemi kayıtlarında da ismi bu şekilde. Dilimizdeki “Meryemana” kelimesi de “Panagia”nın Türkçe karşılığı.

Komnenos Hanedanlığı kültür ve sanat konularında her zaman cömert olmuş ve kuşaklar boyunca bu durum devam etmiş. Yeni manastırları inşa ederken eskileri de restore etmişler.

III. Alexios için Sümela Manastırı çok önemliymiş. 1350 yılında taç giyme törenini bile burada yaptırmış. Daha sonra da 1360-1366 yılları arasında manastırı kütüphanesi ile birlikte 72 odadan oluşan koca bir kompleks haline getirmiş. Yani bugün gördüğünüz ana silüetin bir kısmı bu dönemde inşa edilmiş.

Yine bu dönemde hanedanlığın ikinci payitahtı olarak altın çağını yaşamış, bir çok seyyah ve hacı manastırın ayazmasını görmek için Sümela’yı ziyaret etmiş.

-Osmanlı Dönemi

II. Mehmet (Fatih Sultan Mehmet), 1461’de Trabzon’u ele geçirip 257 yıllık Kommeneos Hanedanlığına son vermiş. Manastırın ününü bilen Fatih Sultan Mehmet, bu kültürel ve entelektüel merkezi ziyaret de etmiş. Hatta bir ferman ile manastırın bütün arazi ve mallarının rahiplere ait olduğunu açıklanıp rahipler vergilerden muaf tutulmuş.

Yavuz Sultan Selim, manastıra I. Selim’in mührü işlenmiş 5 tane kandil göndermiş. ‍II. Selim ise Sina Dağı Manastırı’nda bulunan On Emir’in yazma nüshasını Sümela’ya hediye etmiş. Sonuç olarak Sümela Manastırı’na verilen imtiyazlar, her Osmanlı padişahı döneminde yenilenmiş.

1710 yılında manastırın fresklerinde ve bazı binalarında restorasyonlar yapılmış ve mağara tapınağa dışarı çıkıntılı şekilde inşa edilmiş küçük şapel eklenmiş. bugün gördüğünüz freskler genel olarak bu döneme ait.

19.yüzyıla gelindiğinde kütüphane ve muhafız odalarının bulunduğu yerlere ahşap teras evler eklenmiş ve manastır bugünkü görünümüne kavuşmuş. Su kemerlerinin, taş basamakların, ’Kutsal Ayazma’’ ve Çan Kulesi’nin de yine 19.yüzyılda Sultan Abdülmecit döneminde eklendiği tahmin ediliyor. Maalesef Su kemerlerinin büyük bir bölümü yıkılmış.

Rusların Trabzon’u işgali sırasında yapılan kat eklemeleri ile manastır 1916 yılında son halini almış.

-Mübadeleden Sonra

29 Ekim 1923’te Türkiye Cumhuriyeti’ni kuruluşu ile manastırın faaliyetleri de sona ermiş. Lozan Antlaşması hükümlerine göre bölgedeki Rum vatandaşların Yunanistan’a gönderilmesiyle, manastırda görevli papaz ve keşişler de Yunanistan’a göç etmiş.

Sahipsiz kalan manastırda 1937 yılında bir çobanın unuttuğu ateş sonucu çıkan yangında manastırın tüm ahşap kısımları yanmış.‍
‍
1931 yılında Venizelos’un talebi Başbakan İsmet İnönü’ün kabulü ile Türk güvenlik güçlerinin denetiminde, Aziz Barbara Şapeli’nde gömülü kutsal eşyaların gömülü oldukları yerden çıkartılarak Yunanistan’a götürülmesine izin verilmiş.

Sahipsiz kalan manastırda 1937 yılında bir çobanın unuttuğu ateş sonucu çıkan yangında manastırın tüm ahşap kısımları yanmış.

Sümela Manastırı, 1972 yılında. Kültür Bakanlığı tarafından koruma kapsamına alınmış ve 1986 yılında ise ziyarete açılmış.

Sümela Manastırı Bugün

Sümela Manastırı günümüzde Trabzon dendiğinde gezilecek yerlerin başında gelmekte. İstatistiklere göre merkeze mesafede olan manastırı her yıl yarım milyondan fazla kişi ziyaret ediyor. Yakın zamanda yapılan restorasyon neticesinde de manastır tekrar ziyarete açılmış.

Manastırın başlıca bölümleri mağara tapınak, şapel, mutfak, öğrenci odaları, misafirhane, kütüphane ve kutsal ayazma.

Manastır yaklaşık vadiden 300 m yükseklikte bulunan bir kaya kovuğuna inşa edilmiş. Bunun neticesinde manastırın tavanı tüm bölümleri yağışlardan koruyacak ölçüde geniş tutulmuş.

Burada ilk dikkatinizi çekecek husus ilk yapılan mağara tapınak ve çevresi ile daha sonradan eklenen ve manastırın balkon bölümünü oluşturan yapıların mimari farkı olacaktır.

Sümela Manastırı Freskleri

Oldukça harap bir görünüm taşıyan fresklerde işlenen başlıca konuları İncil’den alınmış sahneler, Hz. İsa ve Hz. Meryem’in hayatı ile ilgili tasvirler oluşturuyor.

-Mağara Tapınak Duvarı Dış Yüzü

Manastırın freskler en can alıcı bölümünü ise mağara tapınak duvarının dış yüzü oluşturuyor. Görüldüğü gibi bu yüz tamamen freskler ile kaplanmış.

Dünya’nın yaratılışı 4 sahneden oluşuyor. Gördüğünüz fotoğrafı resmi bültenden aldım. Mağara tapınak ön duvar fresklerine bakarsanız en üst kısımda biraz silik de olsa 4 sahneyi görebilirsiniz.

Yaratılış sahnesi, Tevrat’ın Tekvin Babı’ndan alınmış. Sahnelere göre önce yeryüzü yaratılıyor. Dağlar, tepeler ve okyanuslar oluşuyor. Bu oluşumda Allah olduğuna inanılan Hz. İsa başında Alfa Omega harfli tanrısallık halesi ile ölümsüzlük sembolü tavus kuşu ile birlikte yaratılışta yer alıyor. Son sahnede güneş, ay ve yıldızlar var. Güneşin ısıttığı yeryüzünde farklı hayvanlar bitkilerinin arasında gezinirken kuşlar da gökyüzünde uçuyorlar. Tekvin Babı’na göre yaradılış 6 gün sürmüş. İslam öğretisinin temeli Kur’an-ı Kerim’de de yaratılış için 6 gün dense de bu bizim bildiğimiz günlere göre çok uzun bir süre yani 6 evre olarak görülüyor.

Hz. Adem ve Hz. Havva’nın yaratılışı 6 sahneden oluşuyor. Gördüğünüz fotoğrafı resmi bültenden aldım. Mağara tapınak ön duvar fresklerine bakarsanız en üst kısımda en solda biraz silik de olsa 6 sahneyi görebilirsiniz.

Dikkat edilirse Hz. İsa, Dünya’nın yaratılışı ile aynı giysileri giyiyor. Başında tanrısallık halesi ile Hz.Adem’i yaratıyor ya da yaratılışına tanıklık ediyor. Hz.Adem de yaratılmış olan hayvanların adlarını söylüyor. Yine bu sahnelerde Hz. İsa tarafından uyumakta olan Adem’in kaburga kemiğinden Havva yaratılıyor. Tüm sahnelerde gördüğünüz kale duvarları da cennetin sınırları oluyor.

Bir sahnede Hz. Havva yılanın kendisini kandırması ile yasak meyveden yiyor sonra da Hz. Adem’i kandırıp ona da yediriyor. Hz. Adem ve Hz.Havva Hz. İsa tarafından yasak meyveden yedikleri için cennetten kovuluyor ve yeryüzüne indiriliyor.

Mağara tapınak ön duvarında bu sahnelerin dışında Hz. Adem ve Hz. Havva’nın oğulları Kabil’in kardeşi Habil’i öldürmesi, Hz. İsa’nın dirilişi, körün gözlerinin açılması, başkalaşım (metamorfosis), Hz. İlyas Peygamber’in hayatı vb. freskler bulunuyor.

-Mağara Tapınak İçi

Fresk zenginliği mağara tapınak içerisinde de devam ediyor. Benim en çok dikkatimi çeken freskler tapınağın tavanında ya da tavana yakın bulunan freskler oldu.

Bu fresklerin içinde sanırım en önemlisi kutsal üçlemenin tasvir edildiği fresk olmalı. Gördüğünüz fotoğrafı resmi bültenden aldım. Yerinde böyle bir fotoğraf çekemezsiniz çünkü flaş ile çekime asla izin vermiyorlar.

Gördüğünüz gibi sahnenin ortasında bulutlar içinde altın yaldızlı tahtta oturan Hz. Meryem ve kucağında oğlu Hz. İsa tasvir edilmiş. Bulutların üstündeki taht ise melekler tarafından taşınıyor.

Sahnenin yukarısında, Hz. Meryem’in hemen başının üstünde bulut halesi içinde resmedilmiş olan güvercin yani kutsal “Kutsal Ruh” ile güvercinin üst tarafında iki eli ile takdis işareti yapmakta olan “Tanrı” tasviri betimlenmiş. Tanrı tasvirinin her iki yanında yüksek kademeli melekler görülüyor.

Görülen “Tahtta Hz. Meryem Hz. İsa ve Kutsal Ruh Tanrı Üçlemesi”ni konu alan ikonalar Bizans sonrasında yaygın olarak kullanılmış.

Pantakrator; Hristiyan inanışına göre her şeyin egemeni, evrenin hakimi anlamlarına geliyor. Bu nedenle bu tür sahneler yapının en yüksek yerine yani genellikle kubbeye çalışılıyor. Mağara tapınakta da böyle olmuş. Hz. İsa’nın sol elinde Kutsal Kitabı tutarken sağ eli kutsal üçlemeyi ayia triada gösterir biçimde resmedilmiş.

Hz. Meryem’in Hz. İsa kucağında oturan tanrı anası Theotoks konumundaki tasvirlerine literatürde “Hz. Meryem Platytera” deniyor. Dikkat edilirse Hz. İsa burada da iki eli ile kutsal üçlemeyi ayia triada gösterir biçimde resmedilmiş.

Bu fresklerin dışında tapınak mağara içinde Yunus Peygamber, Hz. İsa’nın havarilerini seçmesi ve görevlendirmesi, piskoposların ve kralların kilisede Hz. Meryem ve İsa ikonası önünde tapınması, Hz. İbrahim ve Melkizedek, Başmelek Melek Cebrail, Aziz İgnatius, Hz. Meryem ve  Hz. Yusuf’un Buluşması vb. tasvir edilmiş.

Değerlendirme

Sümela Manastırı, bir zamanlar bölgedeki tüm manastırlar içinde neredeyse payitaht seviyesinde en görkemlisi ve önemlisiymiş. Bugün de Trabzondaki tarihî eserler arasında şüphesiz en dikkat çekeni konumunda.

Bu nedenle Trabzon’un simgesi haline gelmiş Sümela Manastırı mutlaka ziyaret edilmeyi hak ediyor hatta gerekiyor da. Bu manastır görülmeden Doğu Karadeniz görülmüş sayılmaz bence.

Diğer taraftan yapılacak gezinin turla yapılması hem ulaşım rahatlığı hem de rehberlerden doyurucu bilgi alabilmeniz açısından çok daha uygun olduğunu düşünüyorum.

Diğer Trabzon yazılarımız için Trabzon Gezi Rehberi‘ne, planlamaya yönelik bölge yazılarımız için de Doğu Karadeniz Gezi Rehberi‘ne bakmanızı tavsiye ederim. Sağlıcakla Kalın.

Sümela Manastırı Gezisi Sümela Manastırı Gezisi Sümela Manastırı Gezisi Sümela Manastırı Gezisi Sümela Manastırı Gezisi